Monday, February 27, 2017

एक पत्र– सम्पादकलाई

(शङ्कर लामिछानेले समाज दैनिकका सम्पादक मणिराज उपाध्यायलाई लेखेको पत्र । यो पत्र समाजले २०१९ साल फागुनमा निकालेको साहित्यिक विशेषांकमा प्रकाशित छ । २०२४ सालमा प्रकाशित शङ्करको निबन्धसङ्ग्रह एब्सट्र्याक्ट चिन्तन प्याजमा समेत यो निबन्ध सङ्ग्रहित छ ।)
मणि दाजु,
तपाईँले भन्नुभएको छ 'समाजको विशेषांकको निमित्त म केही लेख दिऊँ- खासगरी पत्रकारिता र त्यो पनि 'समाजकै समालोचना गरेर । करिब दुई घण्टादेखि समाजको मसँग भएको संग्रह पलटाइरहेँ र सोचिरहेँ क्यै त लेख्नैपर्‍यो । तपाईँ एक मित्रको रूपमा मबाट चाहनुहुन्छ आफ्नु कला कौशलको समीक्षा ।
, यो दुई घण्टा म सोचिरहें । र केही पनि सोच्न सकिनँ । कमसे कम छाप्ने लायक त केही पनि सोच्न सकिनँ । तपाईँ भन्नुहोला छाप्ने लायक छुट्याउने अधिकार त सम्पादकमाथि पो छ । मेरो, यहाँनिर, छाप्ने लायक भन्ने शब्द प्रयोगको अर्थ चाहिँ होत्यस्तो विषय, जो मानिसले पढ्न मन पराउँछ । अब तपाईँकै पत्रिका लिऊँ न । मृत्यु, दुर्घटना, असाधारण कष्ट, पीडा इत्यादि नै त हुन्, जसले त्यसमा प्रमुखता पाएका छन् । किन अर्काको कष्ट, दुर्घटना र मृत्युलाई मानिस पढ्न मन पराउँछ ? (मन नपर्ने भए तपाईँको पत्रिका कहिले नै बन्द भैसक्थ्यो) ।

Thursday, October 20, 2016

गोरेटोको खोजीमा

'तिम्रा पर्खालमै तिम्रो बाटो छ !'

यो कसको महान् वाणी ? नित्सेको ? अहिले ट्याक्क सम्झिन सकिनँ !

बाटो नभएको ठाउँमै गोरेटो छ !

यो कसको महान् वाणी ? थाहा छैन !

लेख्न असमर्थ भएकै बेला, लेख्ने प्रयास गर !

यो कसको महान् वाणी ? थाहा छैन !

तर, अहिलेको क्षणमा म यो तीनै आयाममा संकुचित भएको स्वयंलाई अनुभव गर्दै छु । बाटो छैन, गोरेटो छैन, लेख्ने सामर्थ्य छैन !!!

Saturday, June 25, 2016

लघु संस्मरण, लघु लिपिमा शङ्कर दाइ

भूतपूर्व लेखनकला, वैचारिक प्रखरता र विभिन्नताका धनी, कथावस्तु विनाका कथाका पनि जन्मदाता । नेपालीमा हाइकुका प्रथम प्रयोक्तासमेत रहेका शङ्करदाइ 'इम्प्रेसनिज्म्' जस्ता नौला साहित्यिक धाराहरूको स्वाद हामीलाई चखाउने प्रथम व्यक्ति पनि थिए । कुरैकुरामा एकदिन मैले उनलाई सोधेको थिएँ, "दाइका प्रेरक साहित्यिक गुरुहरू लरेन्स डुरेल र सारोयानमध्ये कुन चाहिँ हुन् ?"

"मलाई त्यस्तो दम्भ गर्न मन त लाग्दैन, तर कहिलेकाहीँ म स्वयम् शङ्कर सारोयान र लरेन्स लामिछानेमध्ये कुन चाहिँ बढी हुँ, ठम्याउनै सक्दिनँ !"

यो उत्तर पनि मलाई अति 'एब्स्ट्र्याक्ट' (Abstract) जस्तो नै लाग्यो । अर्थात्, मैले केही बुझेँ पनि, बुझिनँ पनि । उनका निबन्धहरूले अत्यन्त प्रभावित भएर मैले उनलाई 'निबन्ध शिरोमणि' मानेको पनि धेरै भयो ।

तर अचम्म, 'दि काठमान्डु पोष्‍ट' अङ्ग्रेजी दैनिकमा सन् १९९७ देखि पछिका दुई वर्षमा हरेक साता छापिने मेरा करिब ३०० जति स्मृतिप्रधान रचनाहरूमध्ये एउटैमा पनि शङ्कर कसरी परेनन् होला, के भएर छुटे होला, म स्वयम् पनि भन्न सक्दिनँ । जब कि तिनमा कुने बेला यस्ता व्यक्ति पनि परे, जसलाई आजीवन समेत भेटेको थिइनँ- जस्ते निराद सिंह चौधरी ।

Friday, June 6, 2014

महामुद्रा

जभन्दा २००० वर्षअगाडि अनकन्टार, हिमालयको एक कन्दरामा भिक्षु बसेका छन्। उनका सामु दश–पन्ध्र जना चेला–भिक्षुहरु दत्तचित्त भएर गुरुले बताएको धर्म उपदेश ग्रहण गरिरहेछन्। पीतवर्ण लुगा लगाएका भिक्षुहरु, हिमालयबाट बिदा हुन लागेको सुनौला प्रकाशमा अरु देदिप्यमान बनिरहेछन्। उनका अनुहारमा कौतुहल, जिज्ञासा र कथाको अनौठो प्रकृतिबाट अल्मलिएकोपन पनि प्रष्ट थाहा हुन्छ। 
 
ताडपत्रमा लेखिएको त्यो तान्त्रिक कथा सन्ध्या–भाषामा लेखिएको थियो। अनङ्गवज्रद्वारा रचित ‘प्रज्ञोप’यबिनिश्रयसिद्धि’को त्यस अंशमा अनौठोसँग यी वाक्य परेका थिए– ‘महामुद्राको अनुभव ग्रहण गर्नलाई प्रत्येक साधकले सर्वनारीको भोग गर्नै पर्दछ।’
 
भिक्षुहरुको अनुहारमा बढी कौतुहल र बढी जिज्ञासा देखिन्छ। कसै–कसैको अनुहारमा वितृष्णा पनि झल्कियो।

Friday, July 26, 2013

३७ वर्षपछि – शंकरसँग अम्बर

॥ रामशरण बजगाईं ॥
॥ प्रतिमा सिलवाल ॥














पिच भत्केर सडकमा उडेको धुलोले वातावरण खैरो छ । शंकर लामिछानेबारे अम्बर गुरुङसँग संवाद गर्न हामी एकदिन पुग्छौं नेपाल संगीत तथा नाट्यकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानको अफिस छाउनीमा । टेबिल पछाडि कार्यालय शैलीमा कुर्सीमा बसेका छन् अम्बर ।

हामी प्रवेश गर्छौं, हेर्छौं– टाउकोबीच झन्डै चिम्म हुँदै गएका उनका आँखा, स्वयम्भूका झैं सम्यक् छन् । हामी चाहन्छौँ– नेपाली साहित्यको एक स्वर्ण युगमा शंकरसँगै ज्ञानको आँच तापेका उनका आँखाबाट त्यसबेलाको समय कोट्याएर निहारौं र समयको धुलोले छोपेर विस्मृत भएका चरित्र र चित्रहरू ब्युँताइदिऊँ ।